Stress is onvermijdelijk in ons moderne leven. Dat hoeft geen probleem te zijn, als we die stress op tijd weer loslaten. Want langdurige stress kan leiden tot een negatieve spiraal van negatieve emoties, uitputting en gezondheidsproblemen. Het begint vaak met gewone stress, manifesteert zich later in gepieker en/of milde fysieke klachten en kan uiteindelijk uitmonden in hele serieuze mentale klachten.
Van stress naar eerste klachten
Stress is een natuurlijke reactie op uitdagende situaties, zoals bijvoorbeeld werkdruk, persoonlijke problemen of financiële zorgen. Wanneer die stress onbeheersbaar wordt, kan het een destructieve kracht worden. De eerste fase van de negatieve spiraal wordt gekenmerkt door overmatige stress. Het lichaam reageert met verhoogde niveaus van verschillende stresshormonen, wat op korte termijn nuttig kan zijn om de problemen aan te pakken, maar bij aanhoudende stress wordt het schadelijk en kunnen bijdragen aan deze stress.
De overgang naar de volgende fase, klachten, is subtiel maar significant. Onbehandelde stress kan zich manifesteren in diverse fysieke symptomen, zoals slapeloosheid, vermoeidheid, aanhoudende spierspanning en spijsverteringsproblemen. Het lichaam geeft duidelijke signalen dat het niet in staat is om de stress op een gezonde manier te verwerken. Als deze symptomen worden genegeerd, ontstaat een vruchtbare voedingsbodem voor de volgende fase van de negatieve spiraal.
Klachten: het lichaam als waarschuwingssysteem
Klachten, zowel fysiek als mentaal, dienen als een waarschuwing. Het lichaam geeft aan dat er een onbalans is die aandacht nodig heeft. Negeren van deze signalen kan leiden tot complicaties. Aanhoudende slapeloosheid kan bijvoorbeeld de concentratie verminderen, wat op zijn beurt kan leiden tot fouten op het werk, waardoor de stress verder toeneemt. Het is een neerwaartse spiraal waarbij klachten en stress elkaar voeden.
Het langdurig ervaren van stress kan dus fysieke klachten veroorzaken maar kan ook de stemming beïnvloeden. Pessimisme, prikkelbaarheid en lusteloosheid kunnen bijvoorbeeld de overhand nemen, wat de kans vergroot dat de stressvolle situaties blijven bestaan.
Vast in negatieve gedachten: het dieptepunt van de negatieve spiraal
Wanneer angsten, somberheid en gepieker de overhand krijgen en gezond gedrag steeds moeilijker wordt, gaan mensen vaak ook negatief oordelen over zichzelf. Gedachten als “ik ben zwak”, “ik stel me aan”, “ik had hiertegen moeten kunnen”, “ik heb gefaald”, maken dat er nog meer negatieve gevoelens ontstaan. Relativeren en rust vinden wordt steeds lastiger. Ook vermoeidheid speelt in deze fase een grote rol, omdat gezond gedrag (steun zoeken, problemen aanpakken, bewegen, relativeren) energie vergt.
Gepieker en mentale klachten voeden dus zichzelf. Negatieve gedachten versterken de klachten en klachten versterken op hun beurt het gepieker. Deze cyclus kan zo intens worden dat het individu gevangen lijkt te zitten in een emotionele en mentale gevangenis, met weinig hoop op ontsnapping.
Het belang van niet oordelen en accepteren bij het ontsnappen uit een negatieve spiraal
Wanneer we gevangen raken in een negatieve spiraal, is het gemakkelijk om onszelf te verliezen in eindeloos veroordelen van onszelf en anderen. Zo voeden we de negatieve gedachten en gevoelens die ons vasthouden in de spiraal.
In plaats daarvan zouden we er ook voor kunnen kiezen om niet te oordelen en onszelf te accepteren zoals we zijn, inclusief onze fouten en tekortkomingen. Daarmee halveren we alvast de negatieve gedachten die ons vasthouden in de negatieve spiraal en dat creëert ruimte voor groei en verandering. Ook wordt het dan veel gemakkelijker om kritisch te kijken naar onze negatieve patronen en stappen te zetten om ze te doorbreken.
Het is daarbij wel essentieel om te begrijpen dat niet oordelen en accepteren niet betekent dat we de gehele situatie voor lief nemen. Het gaat juist helpen om er sneller uit te komen, omdat het ons de vrijheid geeft om los te laten en vooruit te bewegen zonder de negativiteit van zelfopgelegde beoordelingen.
Doorbreken van de negatieve spiraal
Het doorbreken van de negatieve spiraal vereist moed, toewijding en soms externe ondersteuning. Het begint met het erkennen van de stress en het serieus nemen van de klachten. Nadrukkelijk zonder een negatief oordeel over jezelf te vellen, je hebt er immers ook niet om gevraagd.
Het is vervolgens essentieel om de oorzaken van stress te identificeren en concrete stappen te ondernemen om ze aan te pakken. Dit kan variëren van het stellen van realistische doelen, het leren van effectieve stressbeheersingstechnieken tot het zoeken van professionele hulp.
Doorbreken van de negatieve gedachtepatronen kun je aanpakken door die te vervangen door positievere gedachten en oordelen en je energie aan te wenden om het beste te maken van een moeilijke situatie. Hoe je dat kan dat staat in onze blog over de positieve spiraal.
Als je dit zelf niet meer kunt, kan cognitieve gedragstherapie hierbij van onschatbare waarde zijn. Door bewust te werken aan het veranderen van negatieve gedachten, kunnen de klachten en het gepieker verminderen, wat vervolgens betere slaap en meer energie oplevert, zodat je weer meer kunt doen om je situatie te verbeteren.
Om energie te kunnen blijven ervaren is het voorts cruciaal om een gezonde levensstijl aan te nemen. Regelmatige lichaamsbeweging, voldoende slaap en een gebalanceerd dieet kunnen bijdragen aan zowel fysieke als mentale veerkracht. Sociale steun is tenslotte ook van onschatbare waarde; het delen van gevoelens en ervaringen met vrienden, familie of professionals en het ontvangen van begrip kan een last verminderen.
Conclusie: de weg naar herstel
In een wereld vol stressoren is het niet ongebruikelijk om een keer vast te lopen in een negatieve spiraal. Het begint met stress, manifesteert zich in klachten en escaleert naar negatieve oordelen over jezelf. Het doorbreken van deze spiraal vereist bewuste inspanningen en toewijding. Door stress effectief te beheren, klachten serieus te nemen en actief te werken aan het doorbreken van negatieve denkpatronen, kun je de weg naar herstel inslaan. Het is een reis die tijd en inzet vergt, maar de beloning van een gezondere geest en een evenwichtiger leven is de inspanning meer dan waard.
Wil je weten waarmee wij jou kunnen helpen? Behandelmethode Werkpsycholoog.
Deze blog is geschreven door Jasmina Zulfic, student toegepaste psychologie en
Wouter Vrooland, Registerpsycholoog Arbeid & Gezondheid.
